شهر یک اثر هنری بزرگ است که آفرینندگانی به وسعت خود و به تعداد جمعیتش دارد.

هدف غایی یک شهر ایجاد محیطی دلنشین و راحت و پرورنده به عنوان یک بستر زندگی عمومی است. در یک فضای شهری مردم در حداکثر ارتباط و تعامل بایکدیگر قرار میگیرند. امروزه شهر نشینی به صورت جزء جداناشدنی جوامع بشری درآمده است. برآورده ساختن نیاز انبوهی از مردم که از یک محیط مشترک برداشتهای متفاوتی دارند شهرها را به موجوداتی زنده و پویا تبدیل کرده است که طراحی های شهری از مقیاس خرد و کلان را تحت تاثیر قرار میدهد. وسعت و افزایش شهر نشینی در ده های اخیر برنامه ریزان را بر آن داشته که به مسائل اقتصادی فرهنگی و به خصوص نظام اجتماعی توجه ویژه ای داشته باشند. و در صدد ایجاد و طراحی محیطی مناسب و دلپزیر برای شهروندان برآیند. چنین محیطی با گوناگونی بسیار نوعی آزادی انتخواب به شهروندان میدهد و در واقع زمینه خلاقیت را فراهم میکند. فضای یک شهر حداکثر ارتباط را با مردم و زیستگاه پیرامونشان برقرار میسازد و خود نیز به صورت یک فضای رابط در تعاملات اجتماعی میان شهر وندان عمل میکند و تنها راه برقراری درست ارتباط میان شهر و شهروندان و ارتباط میان شهروندان با یکدیگر به واسته محیط شهری ارائه امکانات مناسب شهری است.

در فضای میان ساختمان ها و بناها، عناصر مکملی نیاز است تا زندگی شهری را سامان بخشد، تجهیزاتی که، امکان زندگی را در فضای محصور میان ساختمانها فراهم آورد. این اجزاء، جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم می کنند و به آن روح می بخشند.

از زماني كه ديد شهروندان و شهرداران ما  تنزل يافت كه شهر تنها مجموعه اي از آهن و بتن است براي اين كه عده اي در خانه هاي آن زندگي كنند و در خيابان هايش خودرو برانند، شهرهاي ما از زيبايي تهي شدند. در حالي كه علاوه بر تأمين نيازهاي اوليه شهروندان، بايد با ديد هنري و زيبايي شناسانه هم به شهر نگاه كرد تا امكان زندگي با كيفيت بالا براي جمعيت شهرنشيني كه روزبه روز تعدادشان افزايش مي يابد فراهم شود. آيا اگر در دوره صفويه مثل ما به شهر نگاه مي شد، اينك معجوني از هنر، معماري و زيبايي به نام شهر اصفهان وجود داشت؟  همين ديد هنري است که به شهر هويت مي دهد. بسياري از شهرهاي قديمي و تاريخي ما كه هنوز بافت قديمي شان را حفظ كرده اند؛ ظاهر باهويتي دارند. ولی هم اکنون ناهمگوني در شهرهاي ما به ريزترين بخش هاي مبلمان شهري نيز كشيده شده است. پل روي جوي هاي آب، شكل سطل هاي زباله و جاي نصب آنها، نيمكت پارك ها، شكل و رنگ نرده ها، تابلوهاي راهنما و ... ظاهراً بي اهميت هستند درحالي كه اين ها جزو مبلمان شهري و هويت شهرهاي ما هستند كه درباره آنها زياد فكر نشده است.

اينها همه ناشي از بي توجهي به طراحي شهري يا همان مبلمان شهري است. شكل جوي آب، نماي ساختمان ها، جداول كنار خيابان ها، جاي كيوسك های تلفن، جاي ايستگاه هاي تاكسي و اتوبوس، مكان نصب تابلوهاي تبليغاتي و ... همه جزو مبلمان شهري محسوب مي شوند ولی متاسفانه در ايران به اين مقوله تا کنون توجه ای درخور شان نشده است.

نمونه یک ایستگهاه اتوبوس مدرن در برزیل

تعریف مبلمان شهری

اثاثیه، تجهیزات یا مبلمان شهری، اصطلاحات رایج این تسهیلات و امکانات شهری هستند.

این تسهیلات در انگلستان بیشتر به «مبلمان خیابانی» و در امریکا به «مبلمان همگانی» با «مبلمان فضای باز» معروف است.

در واشکافی واژه اثاثیه شهری یا مبلمان شهری به مفاهیم قابل تاملی اشاره میشود: «اثاثیه، جمع اثاث به معنای وسایل و لوازم زندگی است. تجهیزات، جمع تجهیز، در مفهوم آراستن و بسیج کردن و بیشتر به وسایل و ساز و برگ نظامی اطلاق می شود. مبلمان واژه فرانسوی به معنای مجموعه اثاثه و دکوراسیون یک محل است.».

رایج ترین ترکیب واژگانی (( مبلمان شهری )) است که میتواند در بر گیرنده مفاهیم ضمنی و کاربردی گسترده ای باشد. در درواقع از واژه مبلمان شهری  بر می آید که این ابزار و وسایل جهت استفاده عمومی به صورت مستقیم و غیر مستقیم تعیین کننده روابط میان شهروندان بایکدیگر یا با محیط اطرافشان میباشد.

مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل- اشیاء- دستگاه ها- نمادها- خرده بناها و عناصری گفته میشود که جهت ایجاد آسایش- حفاظت- زیبایی- راحتی- راهنمایی- و 000 به کار گرفته میشود که کلا شامل سه دسته ی عمده است:

1-      تجهیزات کاربردی

2-     تجهیزات ایمنی و آسایش

3-    تجهیزات زیبا سازی فضای شهری

تجهیزات کاربردی شهری دارای زیر مجموعه های  میباشند که عبارتند از   :

1-      تعیین جهت و ارائه اطلاعات (مانند : تابلوهای راهنما- نامگذاریها و ...)

2-     ارائه مقررات ( مانند : تابلوهای راهنمایی و رانندگی – تابلوهای اختار و ... )

3-    ارائه کالا و محصولات ( مانند : کیوسکهای روزنامه- صندق پست و ... )

4-    مبلمان ثبتی ( مانند : پارکومترها – تقویم ها  و ... )

نمونه یک کیوسک روزنامه فروشی در بخش مرکزی شهر ونیز

نمونه ای از یک کیوسک روزنامه فروشی در ایتالیا

تجهیزات ایمنی و آسایش شهری دارای زیر مجموعه های میباشند که عبارتند از    :

1-      استراحتگاه و پناهگاه ( مانند : نیمکتها - آلاچیقها و ... )

2-     حفاظتی ( مانند : نرده ها – حصارها  - جداکننده ها و ... )

3-    تفریحی ( مانند : وسایل بازی کودکان- وسایل ورزشی و ... )

4-    روشنایی

نیمکتی که همنشینی چوب و بتن را به زیبایی نشان می‌هد

نمونه این آلاچیقها در شهر کرمان، یزد، زاهدان و مناطق کویر مرکزی ایران به صورت اقامتگاه های دائمی استفاده می‌شود.

و این هم یک کانکس مدرن 2011

نمونه ای از اسباب بازیهای نصب شده در سطح شهرهای ایران

نور پردازی بر روی پل دزفول لزوم نصب نیمکتها جهت استفاده از فضای شب به شدت احساس می‌شود.

یک فضای شهری با مبلمانی مختص به شب در شهر نیویورک

تجهیزات زیبا سازی فضای شهری   :

1-      وسایل فرهنگی ( مانند : مجسمه ها  -  المانها و ... )

2-     فضای سبز ( مانند : باغچه ها - گلدانها - پارکها و ... )

تبدیل درختان خشکیده به مجسمه های شهری کاری درخور ستایش از شهرداری تهران

تجهیزات شهری به عنوان مجموعه ای از وسایل متحرک  و نیمه متحرک  و کاربردی یا تزئینی که با اجازه یا اطلاع مقامات دولتی به طور دائم یا فصلی در فضای عمومی شهر در اختیار  ساکنان قرار گرفته اند جزء لاینفک محیط زیست یک شهر جهت نمایش و شناخت  کامل هویت یک شهر می باشد. در واقع میتوان با نگاه به مبلمان شهری  به عمق توجه مسئولین و برنامه ریزان شهری و همچنین خصوصیات فرهنگی و رفتاری شهروندان یک شهر پی برد.

لزوم توجه به مبلمان شهری

بستر کلان شهرهای امروز پاسخگوی نیاز ساکنان خود نمی باشد و شدت فعالیت های شهری )به خصوص در شهر های جهان سوم )  شرایط بسیار سخت و مخربی برای شهروندان به وجود آورده است. اجزای کالبد شهر های امروزی از جمله اصفهان با سرعت حرکت انسان ها و فشار سنگین زندگی شهرنشینی ؛ سازگاری ندارد و فضاها و کاربری های عمومی آن از ظرفیت و قابلیت لازم جهت پاسخگویی به نیازهای زندگی پر شتاب شهری برخوردار نیست در این میان کیفیت فیزیکی شهرها ؛ زیبایی شهر و رضایت شهروندان بدون برنامه ریزی صحیح ؛ مکان یابی مناسب ؛ لحاظ شرایط بومی و فرهنگی و ایجاد تناسب کارکردی  ابعادی در شهر ؛ سطوح ارتباطی و به ویژه مبلمان آن ایجاد نخواهد شد .
در حال حاضر اکثر سازمان ها و مراکز دست اندر کار کشور ؛ برنامه ریزی و مکان یابی صحیح مبلمان شهری را به عنوان یک راهبرد قطعی برای ایجاد محیطی پایدار ؛ مناسب و منطبق بر شرایط بومی تلقی نمی کنند و با عدم برنامه ریزی یا برنامه ریزی ناقص و غیر استاندارد در این زمینه ؛ به هرج و مرج بصری و عدم کارایی این عناصر در محیط های شهری دامن می زند و از طرف دیگر مبلمان موجود نیز به دلیل مشکلات فرهنگی ( تخریب گرایی ) و عدم رسیدگی دایمی و مدیریت نامناسب ؛ کاربران را با مشکلات عدیده ای روبرو ساخته اند شهر اصفهان نیز به عنوان یک کلان شهر از این مقوله مستثنی نیستند.

تداخل فرهنگ اصیل ایرانی و فرهنگ وارد شده از سایر کشورها  به دلیل گسترش ارتباطات و ترکیب فرهنگی نواحی مختلف کشور به دلیل گسترش مقوله شهر نشینی و محاجرت واستحکاک میان فرهنگها در شهر ها   بیانگر این امر است که با توجه به هرج و مرج موجود هرچه بیشتر جای خالی  یکپارچه سازی و نظم دهی فضاهای شهری احساس میشود.

بسیاری از عناصر به کار رفته در یک خیابان؛سابقه ای به قدمت تمدن بشری دارند از جمله ی این عناصر می توان به انواع سرپناه و نشست گاهها اشاره کرد .برخی دیگر از این عناصر به طور مشخص معلول ابداع یا اختراعی تاریخی هستند به طور مثال نیاز به تلفن همگانی در مکان های عمومی پس از ظهور تلفن و فراگیری آن در اروپا و سایر نقاط شکل گرفت. در بررسی سیر تحول شهر و خیابان نقطه ی عطف بسیار مهمی وجود دارد و آن انقلاب صنعتی است و این پدیده نه تنها بر سیمای ظاهری شهر تاثیر گذاشت بلکه تا اعماق وجودی جزئی ترین مسائل شهری ریشه دواند . وابستگی هایی را از بین برد و نیاز هایی را ایجاد کرد با ظهور طراحان قرن بیستمی از گوشه و کنار دنیا این شاخه از گرایش های طراحی هم بسیار گسترده و هم متنوع شد؛نو آوری؛ فرایندهای تولید و فناوری؛ طرح های کامل تر و جامع تری را سبب گشت ؛ مفاهیمی هم چون یکپارچگی ؛ هماهنگی ؛ هویت و دوام در سر لوحه ی کار طراحی برای مجموعه اجزای مبلمان شهر قرار گرفت.

مبحث مبلمان شهری در کنار رفع نیاز های مادی گروههای مختلف استفاده کننده از فضاهای شهری؛ به جنبه زیبا شناسانه آن نیز باید بپردازد و این زیبایی بیش از هر چیز حاصل هماهنگی؛ وحدت و تنوع؛ تکرار شوندگی و انعطاف پذیری عناصر شهری است. درغیر این صورت نا به سامانی و بی هدفی که امروز به دلیل پراکنده کاری و خود محوری به بهانه هایی مانند : صرفه ی اقتصادی و نبود الگو و ضوابط مناسب و استاندارد برای این عناصر؛ بروز کرده و چهره شهر را مخدوش نموده همچنان حل نشده باقی می ماند.

 صحنه ای تکان دهنده به لحاظ بصری در شهر تهران

مبلمانی موفق در چهار باغ اصفهان

اهداف  طراحی مبلمان شهری

هدف اصلی برنامه ریزان شهری و طراحان از طراحی ساخت و ارائه مبلمان شهری  در چند دسته کلی تقسیم بندی میشود که در زیل اشاره ای به اختصار به این مسئله میشود.در کل اجزاي مبلمان شهري، دو ويژگي اساسي دارند: كاربردي بودن و زيبايي، كه در صورت داشتن هر دو ويژگي، می‌توانند نياز عملكردي و بصري شهروندان را همزمان برآورده سازند. البته اين امر، مستلزم در نظر گرفتن مقوله‌هاي متعددي در طراحي اجزاي مبلمان شهري است كه نه تنها رنگ، هماهنگي با محيط پيرامون، دوام، ايمني و اقتصادي بودن آنها مورد نظر است، بلكه بايد از نظر عملكردي، جانمايي مناسبي در سطح شهر داشته باشند تا بتوانند پاسخگوي نياز شهروندان باشند. در طراحي فضاهاي شهري عناصر متعددي در شهر جاي گرفته‌اند كه جزئي از مكان هستند و چنانچه با يكديگر هماهنگي و انسجام داشته باشند، مضامين و مفاهيم مشتركي را بيان مي‌كنند. در کل میتوان اهداف کلی زیر را از طراحی و ارائه  مبلمان شهری  به شهروندان انتظار داشت.

1-         ارتقاء کیفیت خدمات عمومی شهری و ایجاد سر زندگی در شهروندان :با نوسازی و به سازی مبلمان شهری و طراحی اصولی آن به گونه ای که همگام با نیازهای مادی و روانی شهروندان باشد  میتوان  به نحو چشمگیری شاهد پیشرفت و تکاپو در فعالیت های اجتماعی بود.در صورت ارائه درست خدمات شهری از جانب ارگانها میتوان روند استفاده از این خدمات را سرعت بخشید و به طبع آن شاهد سرعت گرفتن فعالیت های جانبی از طرف شهروندان و تلاش مضاعف ایشان در جهت زندگی شهروندی بود.

2-        ایجاد میل و انگیزه در شهروندان در جهت بهسازی محیط شهری : با زیبا سازی سطح شهر که وابستگی بسیار زیادی  بر طراحی مبلمان شهری دارد میتواند روحیه حفظ و نگهداری از محیط شهری را در شهروندان افزایش داده و اهمیت فضای شهری را در نگاه مخاطبانش بالا ببرد که این مسئله به کوششی غیر مستقیم در نگهداری و زیبا سازی شهری در اذهان عمومی جامعه دامن میزند. 

3-       هویت بخشی به فضاهای مختلف شهری : در صورت رعایت این اصل شهروندان میتوانند با مشاهده یک مکان خاص از آن به عنوان مکانی متمایز  از سایر مکانها یاد کنند در صورتی که مبلمان شهری ارائه شده در هر محله و شهر گویا ی  هویت تاریخی و فرهنگی آن محله یا شهر باشد  میتوان به نوعی شخصیت دهی فرهنگی در سطح کلان دامن بزند. از دیدگاه طراحان، انتخاب و طراحی مناسب مبلمان شهری، حفظ هویت مکان و نمود بیشتر آن را ممکن می سازد. این برخورد در احیای مناطق تاریخی و سنتی بسیار موثر است. اگر دخالت در شهر به تزیینات سطحی محدود نشود، باید میان بافت اجتماعی و فضای شهر توازنی ایجاد کرد. آن گاه که بافت اجتماعی مکانی تثبیت شده و در میان ساکنانش مفهوم شهر نشینی، ریشه ای عمیق دواند،می توان به ساختارهایی مکمل در سیما و منظر آن پرداخت و شرایط را برای حفظ محیط و رفاه اهالی مهیا کرد.

4-      رعایت اصل پیاده گستری :به معنای گسترش فضای پیاده در سطح شهر ها به جهت ارتقاء سطح کیفی  زندگی شهری و ایجاد  میل به پیاده روی در شهروندان با گسترش این مقوله در سطح شهر ها میتوانیم شاهد برقراری رابطه ی عمیقتری بین شهروندان و محیط شهری باشیم.

5-       ایجاد یکپارچگی در سطح شهر در عین تنوع فرم: با طراحی و نصب مبلمانهای شهری یک پارچه با چندین کارکرد  مختلف  میتوان ضمن ایجاد  یکپارچگی در اجزای شهر موجبات کاهش مصرف مواد و کاهش هزینه های ساخت و کاهش ابعاد  را فراهم آورد. از طرفی با یکپارچه سازی مبلمان شهری میتوان از تکثیر جزئیات اضافی بسیاری در خیابانها کاست. نکته ظریف در این میان وجه تمایز سیستم های یکپارچه با سیستم های چند منظوره است؛در یک سیستم چند منظوره،محصول از ابتدا به این قصد طراحی می شود و احتمال دگرگونی در سیما و پیکره آن زیاد است، اما در مبلمان یکپارچه لزوماً چنین هدفی دنبال نمی شود.بلکه اجزاء و عناصر مورد نظر در صورت تطابق و حفظ پیوستگی ظاهری با عنصر ثابتی یکپارچه می شوند.

نمونه یک فضای شهری با مبلمانی زیبا در شب

در عکس زیر شاهد هستیم که چگونه عناصر مبلمان شهری در روند زندگی ساکنان محل تاثیر گذار هستند. مبلمانی سبک زیبا پویا و زنده

مبلمان شهری در خدمت تفریح و سرگرمی شهروندان

رویکرد روند طراحی در مبلمان شهری

فرآیند طراحی فضاهای شهری مراحل پیچیده ای دارد که یکی از آنها برنامه ریزی مستقل برای هر یک از عناصر عملکردی در هر فضای شهری است . خیابان فضایی است زاییده ی زندگی اجتماعی پر تحرک و فعال شهروندان که به خوبی منعکس فرهنگ استفاده کنندگان در آن قابل مشاهده است لذا تنوع عناصر در طراحی یک خیابان از ویژگی های اصلی است و طبعا با شناخت اولیه نسبت به تک تک آنها می توان به یک کل یکپارچه رسید.

کلیه ی فضاهای مورد بررسی در داخل بافت قدیمی یا نسبتا قدیمی شهراصفهان قرار گرفته و با یک ارتباط تنگاتنگ در بافت تنیده شده اند.این فضاها در درجه ی اول برای استفاده ی پیاده ها ساخته شده و قبل از هر چیز دارای عملکرد و شخصیت پیاده می باشند تا سواره. انجام اصلاحات کلی در این فضاها بدون ایجاد تغییرات کلی در بافت اطراف امکان پذیر نیست و باید سعی در حفظ هویت مکانی و اولویت کاربری در طرح ها نمود. از آنجایی که در این مبحث تمرکز طراحی بر طراحی کانکسها و ایستگاه های اتوبوس شهری می باشد اولویتهای ارائه شده بر حول محور موضوع طراحی می باشد اما تلاش بر آن شده تا با سایر اولویتهای طراحی مبلمان شهری تناقضی نداشته باشد.

این اولویت ها را میتوان به چند دسته کلی تقسیم بندی کرد:

1-      وسعت بخشیدن به فضای پیاده.

2-     در نظر گرفتن فضاهای مخصوص عابر پیاده در مکان های مناسب بر اساس تجزیه و تحلیل الگوهای رفتاری استفاده کنندگان

3-    قرار دادن وسایل شهری در جاهای تعیین شده که حداقل برخورد را با عابر پیاده داشته باشد.

4-    در نظر گرفتن محل مناسب برای نشستن به طوری که با فعالیت های کاربری های اطراف تعارض پیدا نکرده و خللی نیز برای عبور سایر پیاده ها ایجاد ننماید.

5-    در نظر گرفتن فضای مخصوص انتظار پیاده ها در جهت مسیر وسایل نقلیه.

6-    پرهیز از تراکم زیاد یا کم در جانمایی انواع مبلمان.

7-    مکان یابی انواع مبلمان در نقاط با دسترسی آسان.

8-    رعایت فواصل مناسب در استقرار انواع مبلمان با توجه به شرایط محیط و میزان استفاده ی کاربران.

اصول  مورد نظر در روند طراحی در راستای ساماندهی فضای شهری

فضای شهری بر طبق یک سری قواعد و معیار ها به وجود می آید .اصول و قواعدی که محصول قرن ها تجربه بوده و در طراحی رعایت می شده است.

1-      اصول زیبا شناختی فرم ها از لحاظ فرمهای محوری و فرمهای  متباین:

الف - اصل محصور کردن فضا :

 اگر فضا به شکل مطلوبی محصور نشود نمی توان به یک فضای شهری مطلوب دست یافت . نسبت ارتفاع به بدنه ی فضای محصور اگر یک به دو باشد در این حالت لبه ی بالایی بدنه تقریبا بر محدوده ی بالایی میدان دید منطبق است و آستانه ی محصور شدن در فضاست .
اصل مقیاس و تناسب ( مقیاس انسانی ) : اگر اندازه ی یک فضا با پیکر انسان ارتباط مطلوب داشته باشد گفته می شود که فضا مقیاس انسانی دارد.(اصل مردم واری از نظر استاد محمد کریم پیر نیا در کتاب سبک شناسی معماری اسلامی)
ب - اصل فضاهای متباین :

 فضاهایی هستند که از نظر خصوصیات عرض و طول و ارتفاع از طرفی و عناصر و اجزاء محصور کننده از طرف دیگر با یکدیگر تفاوت دارند . ارزش فضاهای متباین این است که از یکنواختی فضاهای ارتباط دهنده می کاهد .

2-      طراحی بدنه های ( نماهای ) فضای شهری :

 دیواره ها و جدارهای محصور کننده ی یک فضا باید دارای خصوصیاتی باشد تا بتوان به یک فضای مطلوب دست پیدا کرد .

دارای نظم باشد ؛ بین نماها و اجزاء یک نما از لحاظ کمیت ؛ سازگاری و توافق وجود داشته باشد .

دارای وحدت و ترکیب باشد ؛ ترکیب بر پیوند و ترتیب اجزاء و عناصر استوار است و وحدت نما حاصل یگانگی و تقویت محور مرکزی است .

ترکیب و ارتباط روزنه ها؛ برای دستیابی به آرامش بصری در نما ؛ روزنه ها باید به صورتی باشد که چشم به راحتی و آسانی از یک عنصر در نما به عنصر دیگر حرکت کند.

3-    نحوه نور پردازی:

از دیگر مواردی که در مبلمان شهری می توان مورد بحث و بررسی قرار داد، نحوه نورپردازی و روشنایی شهرها، مراکز و خیابان های شهری است. طبق اصول مبلمان شهری، در مراكزي كه افراد به ميزان امنيت بيشتري نسبت به ديگر مراكز احتياج دارند، مانند:ایستگاه های اتوبوس و  پارك‌ها، مراكز خريد و ديگر مراكز عمومي بايد از تعداد بيشتري از چراغ‌هاي روشنايي در خيابان و مكان‌هاي فوق استفاده شود. طراحي اين چراغ‌ها در سطح شهر به فن‌آوري طراحي اين نوع چراغ‌ها، وسعت خيابان و حتی به مراكزي كه اين چراغ‌ها در آن نصب مي‌شوند بستگي دارد. اگر چه اين تمهيدات در شب بیشتر مورد استفاده قرار مي‌گيرند اما از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. زیبایی چراغ های روشنایی در سطح شهر می تواند در طول روز جلوه زیبایی به شهر بدهد. اهميت وجود روشنايي در سطح شهر به دليل افزايش ايمني در سطح خيابان‌ها به ويژه در مراكز پررفت و آمد، راهنمايي جهت‌ها در سر تقاطع‌ها، چهارراه‌ها، پل‌ها، ساختمان‌ها، تشخيص هويت و موقعيت محل است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: